Jan Walery Jędrzejewicz
(ur. 14 kwietnia 1835, zm. 19 grudnia 1887 roku)
lekarz, wybitny astronom i meteorolog;
autor podręcznika pt: KOSMOGRAFIA
KALENDARIUM
1835.04.14 W Warszawie urodził się Jan Walery Jędrzejewicz.
1845 r. Rozpoczęcie edukacji w gimnazjum filologicznym przy ulicy Leszno w Warszawie.
1848-1852 r. Nauka w Gimnazjum Realnym w klasie o kierunku mechanicznym.
1853-1854 r. Studia na wydziale Architektury w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie.
1854-1855 r. Praca w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu.
1856-1861r. Studia medyczne w Moskwie.
1861-1862 r. Podróże naukowe po Europie.
1862r. Przyjazd do Płońska, rozpoczęcie praktyki lekarskiej.
1872 r. Rozpoczęcie budowy Obserwatorium Astronomicznego.
1875r. Rozpoczęcie regularnych obserwacji astronomicznych i utworzenie Stacji Meteorologicznej.
1878r. Wyjazd do Sokołowa i przeniesienie obserwatorium.
1879r. Powrót do Płońska
1884r. Ślub ze Stanisławą Malczykowską.
1881-1888r. Publikacja miesięcznych przeglądów pogody w „Pamiętniku Fizjograficznym”.
1886r. Pierwsze wydanie podręcznika astronomii pt.: „Kosmografia”
1887.12.19 Śmierć astronoma.
FIEĆKO W.: Dr. Jan Walery Jędrzejewicz. Płock: Towarzystwo Naukowe Płockie, 1938
(w zbiorach Czytelni MBP)
Dr Jan Walery Jędrzejewicz
Opracowano na podstawie książki
Edwarda Lewandowskiego „Doktor Leon Rutkowski i jego Płońsk”
„ …W 1862 roku, po studiach w kraj i za granicą osiedlił się w Płońsku i rozpoczął prywatną praktykę lekarską. Miał liczne zainteresowania, grał na kilku instrumentach muzycznych, znał języki obce. Był pierwszorzędnym lekarzem, dobrym diagnostą, nie oszczędzał się w pracy. Już w młodości publikował swe obserwacje lekarskie, wnosząc nimi wkład w unowocześnienie krajowej medycyny. W swoim domu urządził obserwatorium astronomiczne, dorównujące wyposażeniem ówczesnym obserwatoriom w Warszawie, Krakowie i Wilnie. Dokonywał obserwacji i pomiarów, których wyniki publikował następnie w zagranicznych czasopismach… Przez 10 lat badał gwiazdy podwójne, następnie zajął się położeniem komet… Zmierzył odległość 345 gwiazd podwójnych, wyznaczył położenie 16 komet. Interesowały go meteoryty i zjawiska zachodzące na Słońcu, czerwona plama na powierzchni Jowisza… Na jego fundamentalnym dziele Kosmografia kształcili się nie tylko krajowi astronomowie. Przez 10 lat co tydzień zamieszczał w Przeglądzie Płockim spostrzeżenia meteorologiczne i co miesiąc przegląd pogody. Ułożył tablicę porównawczą, przedstawiającą wpływ czynników meteorologicznych na choroby w Płońsku i okolicy. Zapisał 2 396 spostrzeżeń, w których przedstawił wpływ na zachorowalność w Płońsku i okolicy… Współpracował z wieloma ośrodkami naukowymi w Europie, zyskując międzynarodowy rozgłos…
O nim Bolesław Prus napisał: ”Ustanowiłbym fundusz i założył instytucję, która jak rybak siecią wyłapałaby w społeczeństwie i popierała ludzi podobnych Jędrzejewiczowi. Oni są bowiem jak źródła – gdzie wytrysną, tam nawet na sypkim piasku rodzi się nowe życie”.
Poza tym Jędrzejewicz brał żywy udział w wydarzeniach kulturalnych Płońska, w swoim mieszkaniu urządzał odczyty, reżyserował i występował w teatrzykach amatorskich, organizował koncerty. Był w mieście osobą pierwszoplanową, gazety regionalne i krajowe co dzień zajmowały się jego działalnością… Zmarł na tyfus plamisty i pochowany został w centralnej części płońskiego cmentarza…
W 1937roku , w 50 – lecie śmierci dr Jędrzejewicza Rada Miejska w Płońsku zmieniła nazwę ulicy Młynarskiej na Jędrzejewicza, a gabinet fizyko-chemiczny w miejscowym gimnazjum otrzymał jego imię… Przez dłuższy czas obserwatorium prowadził dr Leon Rutkowski, ale przekraczało to jego możliwości, dlatego podjęto decyzję o przekazaniu instrumentarium Szkole Technicznej Wawelberga i Rotwanda w Warszawie przy ul. Mokotowskiej, gdzie wybudowany został specjalny pawilon na Obserwatorium im. W. J. Jędrzejewicza. Uruchomione w 1898 roku, po 1919 roku było już nieczynne…
Dla uczczenia niekwestionowanego dorobku dr Jędrzejewicza powstały następujące inicjatywy: od 2013 r. przyznawana jest w Płońsku Nagroda dla najlepszej książki polskojęzycznej poświęconej historii nauki i technikipod patronatem Komitetu Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk oraz Kasy im. Józefa Mianowskiego z Fundacji Popierania Nauki oraz Burmistrza Miasta Płońsk.
We wrześniu 2016 r. nadano imię dr Jana Walerego Jędrzejewicza Szkole Podstawowej Nr 2 w Płońsku.
Wnętrze obrotowej kopuły obserwatorium astronomicznego dra J.W. Jędrzejewicza
Obserwatorium dra Jędrzejewicza w Płońsku
Strona tytułowa Kosmografii – z lewej wydanie pierwsze z 1886 roku, z prawej wydanie drugie z 1907 roku – obydwa znajdują się w zbiorach Czytelni MBP
Płońsk. Dom z XIX w., w którym żył i pracował Jan Walery Jędrzejewicz (reprodukcja obrazu Aleksandra Turka)
Zdjęcia pochodzą ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Płońsku